Muzikant en kunstenaar Nicolas Jaar brengt veertien weken door in het HEM in Zaandam. Daar componeert hij nieuwe muziek, start interventies en brengt (meditatieve) geluidsimpressies ten gehore. Alleen, of met zijn Shock Forest Group. Bij het bezoeken van de tentoonstelling, heb je grote kans dat de kunstenaar aanwezig is. Misschien zit hij zelfs tussen de dakspanten, gehurkt als een duif om zijn geluid en stem over de bezoeker te storten…

Voor de entree van het HEM is momenteel een citaat van Anna Lowenhaupt Tsing te lezen: 'These livelihoods make worlds too - and they show us how to look around rather than ahead.' het is een citaat uit haar boek 'The Mushroom At the End Of The World - on the possibility of life in capitalist ruins.'

Toen Nicolas Jaar het boek las, resoneerde het met zijn ambities om te breken met de conventionele manieren om een publiek te bedienen. De behoefte om niet steeds resultaat te boeken, maar om experiment en ruimte een deel van het werk te laten zijn en te bouwen op de vibraties van nieuw en oud werk. Dit zal samenkomen in een hoogtepunt op de laatste dag van de tentoonstelling.

Wie is Nicolas Jaar?
Ik hoor hier te beginnen met Chileens componist en muzikant. Gelauwerd voor zijn genrefluïde muziek, zijn scherpe geest en toewijding, is hij nu neergestreken in het HEM als vroeger de reigers deden. Laat me dat even uitleggen.

Wat is er met de reigers?
Stel je een bos voor en je ziet een boom, meervoud.
Stel je de mensheid voor en je ziet een mens, meervoud.
Stel je een man in een bos voor en een verhaal begint.
Een verhaal dat vele wendingen kan krijgen.

Het schokbos (Shock Forest) is vlakbij het HEM geplant om experimenten te verbergen en militair vuur te weerstaan. De munitie van de voormalige HEM-fabriek werd daar getest. Om een of andere reden, vonden reigers het plofbos fantastisch. In de jaren zestig groeide hun populatie tot de grootste van Europa met meer dan 400 vogels. Zittend, wachtend, langs het water scherend en voornamelijk alles onder kakkend. Militairen konden het bos niet in zonder paraplu, anders zou hun uniform vuil worden. Poëtische rechtvaardigheid, noemt Jaar het. In de uitwerpselen van de reigers zaten sporen en zaden van Noord-Afrikaanse planten die het bos diverser maakte. Zo werd het schokbos een thuis voor exotische planten die nergens anders gevonden worden.

Hoe cureert een muzikant?
Jaar: 'Het Hem is een voormalige munitiefabriek. Toen ik werd gevraagd als curator, moest ik mezelf leegmaken en ik had de behoefte om de lege ruimte te voelen van de fabriek en die zo nodig in te vullen met dingen die ik vond passen. Ik wilde weten hoe dit gebouw klonk. Het enige wat ik echt gecureerd heb, is The Shock Forest group, een verzameling kunstenaars en wetenschappers van diverse achtergronden - mode, linguïstiek, cartografie, biologie, om er een paar te noemen - and we zijn momenteel aan het onderzoeken, verzamelen en uiteindelijk samenstellen. Veel improvisaties, veel experimenten. Dit is niet mijn grote stap in de kunstwereld. Niet voor mij, in ieder geval. Het licht, het stof in de ruimte, het is allemaal muziek voor mij; onderdelen van een compositie. Stof bestaat uit deeltjes van mensen, van haar, van dieren. Het bestaat uit mineralen, het is alles dat in de lucht hangt and voor mij somt dat geschiedenis wel op.'

'De wereld werkt in solide vormen. Muziek, genres, seksuele voorkeuren; ze zijn in hokjes gekaderd. Dat komt voort vanuit een sterke bezetting van de ziel. Dus toen ik gevraagd werd om op een voormalig militair terrein te werken, vond ik het een sterk metafoor voor de problemen die onze innerlijke en externe lichamen hebben. Ik zie dit gebouw niet alleen als zijn eigen particuliere geschiedenis, maar meer als een symbool van militaire productie. Hoe leven we met de geesten van deze soliditeit? Hoe ademen we door hun stof heen?'

Tijdens muziekfestival ADE speelt Jaar een nieuw improvisatiestuk op een van de voormalig fabrieksvloeren van het gebouw; Retaining the Energy, but Losing the Image, in samenwerking met Vincent de Belleval. Roterende parabolas weerkaatsen licht en geluid door de ruimte en zorgen voor een hallucinante ervaring.

Heb ik je al vertelt over de schietbaan?
In de buik van het gebouw ligt een schietbaan als een lege darm, rechtgetrokken en versteend. Een laser schiet over de lengte, het stof draait met je adem mee. Het is dicht op elkaar gepakt en glitterend. Het onheilspellende geluid van vliegende projectielen vertraagd, kletterend metaal, fabrieksgeluiden, tot een zacht, bijna prettig volume gedraaid. Je voelt je als een god onder de aardkorst. Je blaast in het stof, je draait erin rond en dan, plots, gaat het licht uit. Je bevriest in je beweging en je zintuigen springen op scherp. Je schuifelt naar de muur, raakt het klamme, koude cement aan voor houvast. Geluid overvoert je. Als het licht weer aangaat, haast je je naar de uitgang.

En vergeet niet de Angelus Novus!
In een kleine ruimte, wat terzijde van de grote hoofdruimte, speelt een videowerk dat Jaar heeft gemaakt over Paul Klee's Angelus Novus. Hij had het kunstwerk in de expositie gewild, maar het is te fragiel om te reizen. Het is momenteel alleen per afspraak te bezichtigen in een museum in Jerusalem. Jaar vertelt in de video over zijn bezoek. Het is een contemplatieve ervaring om dieper in te gaan op de vele betekenissen van het werk. De Angelus Novus was het meest geliefde bezit van filosoof Walter Benjamin en een van de laatste dingen die Benjamin beschreef voordat hij zelfmoord pleegde, om uit de handen van de Nazi's te blijven. Benjamin schrijft:

His eyes are staring, his mouth is open, his wings are spread. This is how one pictures the angel of history. His face is turned toward the past. Where we perceive a chain of events, he sees one single catastrophe which keeps piling wreckage upon wreckage and hurls it in front of his feet…a storm is blowing from Paradise; it has got caught in his wings with such violence that the angel can no longer close them. The storm irresistibly propels him into the future to which his back is turned, while the pile of debris before him grows skyward.

This storm is what we call progress.

Wie maakt het narratief en geeft zeggingskracht aan de wirwar van symbolen die zijn achtergelaten?

Muziek is even afwezig als aanwezig.
Je kan het voelen, maar niet aanraken.
Het is gebonden aan het moment.
Het roept geschiedenis en beelden op.
Gevoel bevlekt, muziek wrijft.
Waar zijn we?
Kijk om je heen.

Wat is dat voor geluid?