“Iedereen ziet iets anders in een kunstwerk. Maar dezelfde persoon kan ook steeds andere betekenissen halen uit hetzelfde werk.” Dat is de premisse van de reeks 9 Dates die Ko van ’t Hek in 2019 begon voor het toen nieuwe Het HEM. 9 Dates met het kunstwerk Still Life van RAAAF, dat vast in de collectie was opgenomen. Helaas is het bij zes dates gebleven, want Het HEM sluit haar deuren. Dus: een laatste gedachte, over een zevende date die er nooit zal komen.
Een kunstwerk verandert met de context waarin je het ziet. Vijf jaar geleden wist ik niet hoe waar dat zou zijn, maar vandaag, vijf jaar later ziet de wereld er totaal anders uit. Wat vijf jaar geleden als een leuke gedachte-oefening begon over vier enorme messing platen in een voormalige kogelfabriek voor de NAVO is ineens, lang maar zeker, verschrikkelijk echt geworden. Wat altijd al sluimerde, ontvlamde. Wat ver weg leek, kwam ineens dichtbij. Oorlog en genocide aan de randen van Europa.
Vijf jaar later staan ook de kunsten er weer een stuk minder florissant voor. De fascisten zijn aan de macht gekomen. Omvolkingsdenkende, anti-intellectuele, geweld minnende bangeriken die de btw op alles wat maar een beetje bijdraagt aan gezond verstand en empathie en mededogen verhogen. Om te pesten, want er wordt geen enkele crisis mee beteugeld. Het is rancuneus, gemeen, maar dat niet alleen: het zijn maatregelen om ons dom te houden. Want een volk dat geen toegang heeft tot kunst, kent geen andere verhalen, geen andere perspectieven, wordt toegang tot kennis en het eigen gevoelsleven geweigerd, leert niet hoe het in opstand kan komen.
Je overgeven aan een kunstwerk, het heeft iets ondergewoons en buitenaards tegelijk. Het is niets en alles. Er zijn kunstwerken waar je aan voorbij loopt, er zijn kunstwerken waar je stil bij staat, er zijn kunstwerken waar je in wil wonen. RAAAF’s Still Life was een kunstwerk om in te wonen. De afgelopen vijf jaar schreef ik zes van dit soort stukken over dit kunstwerk: over schatkaarten, interbelli en het even niet weten. Het is een kunstwerk waar je bij alles van kunt voelen.
Hoe het is als iets langzaam maar onafwendbaar op je afstevent. Hoe het voelt om een kogel op je afgevuurd te krijgen. Hoe het voelt om tot vijand verklaart te worden. Hoe je weet hoe dit gaat aflopen: niet goed. Niet goed nee. Het eindigt, en dat is prima, want alles komt tot een einde, maar ik had toch gehoopt niet zo. Je hoopt dat er iets gebeurt, wanneer het gebeurt, maar meestal gebeurt er niets wanneer dit soort dingen gebeuren. Meestal wordt het omringd door stilte. Zelfs het geratel van de machines die de messing platen in beweging brachten, hoor ik niet meer.
We vinden het allemaal zó heftig, en vervolgens gebeurt er niks.
Maar er is hoop. Het kan goed komen. Sommige dingen niet, sommige dingen die zijn gebeurd, kunnen niet meer niet gebeuren, kunnen niet meer goed komen. Maar de rest, de rest wel. Het is misschien schamel, maar het is iets. Het is: moedig voorwaarts. Dankzij mijn dates met Still Life weet ik: langzaam maar zeker kan net zo krachtig zijn als snel.
